Ülkemizdeki kültür ve kimlik temelli faaliyetler ile ekonomik ve ticari çalışmaların tamamı meslekler üzerinden resmi ve özel teşebbüs organizasyonu ile yapılır.
Üretim faaliyetleri ve iş bölümüne dayalı yeryüzü düzeni, meslekleri doğurmuştur. Bu mesleklerden bazıları var ki, tarihi insanlık tarihi kadar eski. İlk insandan beri var olan meslekler mevcuttur.
Ahîlik, Abbasiler?den beri bilinen bir meslek (yol) olarak gelmiş. Osmanlı?da da sosyal ve ekonomik hayatın bir temel faaliyeti olarak devam ettirilmiştir. Hem meslekî eğitim/talim/terbiye hem de genel eğitim/terbiye vazifesi görmesi, Ahiliği toplumsal eğitimin önemli bir unsuru haline getirmiştir. Sistemin, Pîr ve Ahi gözetiminde, usta çırak ilişkisi şeklinde yürüyen bir yapısı vardı. Ahilik teşkilatına alınma yaşı ondu. Çocuk, usta nezaretinde yamaklık ile işe başlar. Zamanı gelip de tekemmül ettikçe çırak, kalfa, usta olarak mesleğine ve hayatına devam ederdi.
Çocuklar, zamanın eğitim kurumu olan zaviyelere ustalarının tavsiyesi ile kabul edilir. Gelen çocuklara öncelikle hayatın ve mesleğin incelikleri demek olan ?edeb?, manevi bir temada öğretilirdi. Sonra da bir taraftan meslek erbabı usta tarafından aşama aşama sanat ve mesleğe dair alıştırmalar yaptırılır. Diğer yandan da bu çocuklara Kur?an, müzik, tarih ve tezkireler öğretilirdi. Bu arada bu çocukları bütün hayatı boyunca yönlendirecek olan, ?Büyüklerinden önce söze başlama! Yalan söyleme! Yanlış ölçme! Doğru tart! Kimseyi kandırma! şeklindeki hayatlarının ilkeleri, bir terbiye dairesinde davranış olarak kazandırılırdı.
Ahilik, insan merkezli bir terbiye ve tezkiye sistemi idi. Kimlik, kültür yönleri olan, hem fert hem de sosyal tarafları bulunan toplumun iktisadî tarafını yönlendiren ve kontrol eden bir sistemdi. Ahilik, İslam medeniyetinin taşıyıcı gücünü ve cemiyetin ekonomik perspektifini temsil ediyordu.
Ahilik, müdavim talebelerine tüm yönleri ile hayatın öğretilip, terbiye dairesinde şahsiyet inşa edilen bir mektep hüviyeti taşımakta idi. Sosyal ve ekonomik hayatın taşıyıcı omurgası olan esnafları yetiştiren bu sistem, cemiyette kilit taşı görevini görüyordu.
Osmanlı ekonomik hayatı, uzun yıllar boyunca Ahilik teşkilatından yetişen insanlar eliyle yürütülmüştür. Meslekî ve toplumsal eğitimin, birlikte yürütüldüğü model bir sistem olmuştur.
Osmanlı, 1727 yılında esnaf ve meslek alanında sistem değişikliğine gitmiş, Gedik sistemine geçmiştir. Bu sistem esasında idari ve askeri alanda Osmanlı?da mevcut idi. Esnaflık ve ticaret alanında ise Ebussuud Efendi Rumeli Kazaskerliğinden itibaren uygulamanın teorisini çalışmış Şeyhülislam olunca da 1555 yılında Kanuni?ye sunduğu Gedik Risalesi ile bu alanın temellerini oluşturmuştur. 1727 yılında ise esnaflık ve ticari hayatta tümüyle gedik sistemine geçilmiştir.
Esnaflara imtiyaz verilerek yürütülen Gedik sistemi bu tarihten itibaren Ahîliğin yerini almıştır. Gedik usulünün İslam fıkhında dayanağı var olup, bu dayanağın ticari hayata uygulanması ile genişleyen bir sistem hüviyeti kazanmıştır. Gedik sistemi ile esnaflara bazı imtiyazlar verilerek, ticaret, zanaat ve sanatın belli ellerde toplanması sağlanmış. Bilgi, uzmanlık ve tecrübenin gözetilmesi suretiyle ekonomik ve ticari hayatın korunup geliştirilmesi hedeflenmiştir.
19. Asırdan itibaren de modern döneme geçilmiş. Bu dönemde başta idare, eğitim olmak üzere ticarî ve sosyal hayat, yeni usüllere göre tanzim edilmeye başlanılmış. Yeni bir esnaflık ve ticari hayat oluşmaya başlamıştır. Bu çerçevede gedik hakkı, 1861 tarihli Gedik Nizamnamesi ile bazı sınırlamalara tabi tutulmuş. 1913 yılında çıkarılan bir kanunla da dönemini tamamlayan Gedik sistemi tasfiye edilmiştir.
Yeni usülle meslek okullarının açılmasına Osmanlı?nın son dönemlerinde başlanmış, Abdülhamid döneminde çok sayıda meslek okulu açılmıştır. Cumhuriyetle birlikte ticaret, sanat ve zanaat alanında meslek erbabı yetiştirmeye dönük yeni meslek okulları açılmaya devam edilmiştir. Cumhuriyet döneminde meslek okullarının açılmasında bir isim öne çıkmaktadır: Mehmet Rüştü Uzel(1891-1965).
Uzel?e Türkiye?de, Cumhuriyet dönemi meslekî eğitimin kurucusu ve yapılandırıcısı da diyebiliriz. Tıbbiyeyi kazandığı halde, tercihini kimya okumak için kullanmış. Fransa?da Klerman-Ferrand Üniversitesine girerek kimya tahsili görmüş. Dönüşte 1914 yılında Kastamonu?da fizik/kimya öğretmenliği ile başladığı meslek hayatının tamamını, meslekî eğitime adamış bir maarif adamıdır. 1927?den, emekli olduğu 1950 yılına kadar meslekî eğitimde genel müdürlük ve müsteşarlık yapmış. Döneminde (1928)Akşam Kız Sanat Okulu, (1928)Akşam Erkek Sanat Okulu, (1929)Orta Terzilik Okulu (1933)Yapı Ortaokulu gibi 20?nin üzerinde meslek okulu açmış ve açılmış. Bu meslek okulları, şu anki meslekî eğitimimizin temelini teşkil etmiştir.
Günümüze gelince meslekî eğitim, bizim genel eğitim sistemimiz içinde çok mühim bir yere yükselmiş. Meslekî eğitim sistemi ve mezunu meslek erbabı, devlet ve özel sektör tarafları ile dünyanın 17. büyük ekonomisi olan Türkiye?nin, ekonomik ve ticari hayatını omuzlayan lokomotif güç haline gelmiştir.
Meslekler ve Paydaşları
Buna mesleklerin tarafları da diyebiliriz. Ülkemizde bu alanı kontrol eden, koordine eden, sevk ve idare eden üç temel kurum var.
Türkiye?deki meslekler alanının üç taraf kurumu:
1-İş Kur(İş Kurumu): Türkiye?nin 81 iline yayılmış geniş bir teşkilat ağı mevcut. Bünyesindeki 14 daire içinde yer alan uzmanlar ve oluşturulan çalışma gurupları vasıtasıyla faaliyetlerini yürütmekte. Türkiye?nin iş, meslek ve branş bazında ihtiyacını tespit etmek, ihtiyacı olanlara iş ve meslek erbabı ayarlamak, yönlendirmek gibi faaliyetler yürüten bir kuruluşumuz.
Kurum, 2019 yılında 1 milyon 247 bin kişiyi iş ile buluşturmuş. Türkiye?de var olan bütün mesleklerin envanterini çıkarmış. Var olan bütün meslekleri de kodlamış.
İş Kur?un açık kaynakların göre halen Türkiye?de 6 bin 900 tür yapılmakta olan meslek mevcut.
Bu kurumumuz, Türkiye?nin iş ve meslekler hafızası konumunda görev yapmakta. Türkiye?nin piyasa nabzını, iş ve meslekler bazında İş Kur tutmakta.
2- Meslekî Yeterlilik Kurumu(MYK): Özerk kurum statüsüne sahip. Ankara?da mesleklerin üst kurumu statüsü ile bir yapıda çalışmakta. Bünyasindeki 7 daire başkanlığı kadrosunda çalıştırdığı uzmanlar maarifetiyle çalışmalarını yürütmekte. Kurumun yönetim kurulu Türkiye?nin, iş, bilim, eğitim ve esnaf sektöründen temsilcilerden oluşmakta. MYK, Türkiye?deki mesleklerin standardizasyonu ve sertifikasyonunu da yapmakta. Türkiye?deki mesleklerin 856?sının standardizasyonu kurumca yapılmış. Bu mesleklerin 499?unda millî yeterlilik mevcut. Yine bu mesleklerin 326?sının da sertifikasyonu yapılmış. Bu 326 meslek alanında sınav yapabilme yeterliliğine erişilmiş.
3-MEB Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü: 2019 yılı Meb istatistiklerine göre Türkiye geneli 81 vilayette 3600 meslek okulu ile meslekî eğitime hizmet veren ana yapımız. Meb?in meslek okullarında, 1 milyon 400 bin öğrenci meslekî eğitim görmekte. 110 bin öğretmen, eğitici ve çalışanın görev yaptığı bu okullarımızda, 53 meslek alanında, 203 meslek dalında çırak, kalfa ve usta başta olmak üzere meslek erbabı yetiştirilmektedir. Bu rakamlar ile meslekî eğitime hazırlanan öğrencilerin oranı, genel eğitim sisteminin % 37?sine karşılık gelmektedir.
Meslek okullarımızdan her yıl mezun öğrenci sayısı 320 bin kadardır. Mezunların da, TÜİK istatistiklerine göre yaklaşık % 85?i piyasada iş bulabilmektedir.
Meb, Türkiye?de ekonomik ve ticari hayatın ana ?meslek tedarikçisi? ve ?yetiştiricisi? konumundadır.
Meb Meslek okullarının dinamik bir yapısı var. Son salgın döneminde resmi rakamlara göre meslek okullarında 10 milyon cerrahî maske, 750 bin yüz koruyucu siper, 1 milyon tek kullanımlık önlük üretilmiştir. Mahalli imkânların harekete geçirilmesiyle yapılan gerçek üretim rakamlarının çok daha yüksek olduğu düşünülebilir.
Sağlıcakla kalın.
KAYNAKÇA:
- Türkiye?de Meslekî ve Teknik Eğitimin Genel Görünümü (Meb) 2018
- Koç ?Mesleki ve Teknik Eğitimde Güncellenmiş Durum Analizi (2012)
- Tüik 2019 İstatistik Yıllığı
- Meb 2019 İstastistiği
- Ahi Evran ve Ahîlik, Doç.Dr.M.Fatih KÖKSAL, 2. Baskı, Kırşehir Valiliği Yayını, 2008
- TDV İslam Ansiklopedisi Gedik ve Ahîlik Maddesi.
- Türkiye?de Mesleki Görünüm - İş Kur Yayınları- 2010
- Türkiye?de Eğitim: Sanki Bir Ağlama Duvarı (Lise, Yeni Meslek Liseleri, Sınavsız Üniversite) (Tebliğ Yazısı)- Necmettin Türinay-2019