<p>Eğitim işi ger&ccedil;ekten &ccedil;ok zor. Bu g&uuml;n&uuml; imal edip ihya etmesi i&ccedil;inden ge&ccedil;tiği zaman s&uuml;recini iyi anlayıp ona g&ouml;re insan yetiştirmesi gerekir. &Ouml;te yandan geleceği imar etmesi i&ccedil;in geleceği ger&ccedil;ek&ccedil;i bir bakışla algılaması gerekir. Bu &ccedil;er&ccedil;evede kendini yeniden kurgulayıp geleceği tasarlaması gerekmektedir.</p> <p>D&uuml;n&uuml;n,&nbsp; bu g&uuml;n&uuml;n d&uuml;nyasına kısaca bir g&ouml;z atalım ve yarının d&uuml;nyasına anlamaya &ccedil;alışalım.</p> <p>Tarım toplumlarında ihtiya&ccedil;lar sınırlıydı. Eğitim bu sınırlılık i&ccedil;inde cereyan ediyordu. Sanat ve zanaat daha ziyade usta &ccedil;ırak ilişkisine dayanıyordu. G&uuml;venlik ihtiyacı askerlikle ilgili eğitimi &ouml;n plana &ccedil;ıkartıyordu. Zenginler, soylular ve saray efradı &ouml;zel &ouml;ğretmenlerle okuma yazma, matematik, yabancı dil, m&uuml;zik gibi bir&ccedil;ok konuda eğitim alabiliyorlardı. Halkın kahir ekseriyeti bu imk&acirc;nlardan mahrumdu.</p> <p>Sanayi D&ouml;neminde (Batı da) &ouml;rg&uuml;n eğitim yaygın olarak kullanılmaya başlanmış, geniş halk kitlelerine ulaşmaya başlamıştır. Sanayi devriminin seri &uuml;retimle getirdiği imk&acirc;nlar okullar ve okullaşma i&ccedil;in fırsat sundu. Aynı zaman da sanayi kendi &ccedil;arklarını d&ouml;nd&uuml;recek insana ihtiya&ccedil; duymaktaydı. Kalifiye eleman ihtiyacı okullar &uuml;zerinden giderilmeye &ccedil;alışıldı.</p> <p>Batı da makine &ccedil;arkı d&ouml;nd&uuml;k&ccedil;e, toplumun da &ccedil;arkını d&ouml;nd&uuml;rmeye başlamıştı. Makinenin mekanik d&uuml;nyası toplumu da mekanikleştirmeye başlamıştı. Ham maddeyi işleyen dişliler, dişini topluma ge&ccedil;irmiş ve onu da maddeci (materyalist) yapmıştı.</p> <p>19. y&uuml;zyılda eğitim bilimleri alanında yoğun g&ouml;zlem ve deneyler yapılmaya başlandı. 20. y&uuml;zyılda da devam eden bilimsel &ccedil;alışmalar, insan yetiştirme de &ccedil;ığırlar a&ccedil;maktaydı.&nbsp; Fakat bu arada g&ouml;zden ka&ccedil;an iki husus vardı.&nbsp; İlki deney ve g&ouml;zlemler hayvanlar &uuml;zerinden yapılıyordu. Bu da insana mukayese edilince ortak canlılık &ouml;zellikleri &ouml;n plana &ccedil;ıkıyordu.&nbsp; Nefsan&icirc;&nbsp; (maddi) y&ouml;n, g&uuml;n y&uuml;z&uuml;ne &ccedil;ıkartılıyor, istenilen davranışlar &ouml;d&uuml;llendiriliyordu. İnsanın b&uuml;y&uuml;yen maddi y&ouml;n&uuml; devleştik&ccedil;e manevi y&ouml;n&uuml; c&uuml;celeşiyordu.</p> <p>Gelelim ikinci hususa.&nbsp; Kısaca&nbsp; &lsquo;&rsquo;istendik davranış değişikliği&rsquo;&rsquo; olan eğitimi birileri ele ge&ccedil;irmeye başlamışlar ve kendi ama&ccedil;ları doğrultusunda &lsquo;&rsquo;istendik davranış değişikliği&rsquo;&rsquo; ger&ccedil;ekleştirmeye başlamışlardı.&nbsp; Bu mevzuda bir&ccedil;ok kaynak olmakla beraber, John Taylor Gatto, &lsquo;&rsquo; Eğitim Bir Kitle İmha Silahıdır&rsquo;&rsquo; adlı eserinden istifade edebiliriz. Adı ge&ccedil;en eserde Rockefeller ve Carniege gibi aileler kurdukları vakıflarla eğitim &uuml;zerine &ccedil;alışmalar yaptırdılar. Bir&ccedil;ok bilim insanına, araştırmacıya burslar vererek &ccedil;alışmalar desteklediler.</p> <p>Ortaya &ccedil;ok değerli bilimsel bilgiler &ccedil;ıkmıştı. Bu bilgiler, Platon&rsquo;un (Eflatun) &lsquo;&rsquo;Devlet&rsquo;&rsquo;inde neşv-&uuml; nema bulan toplum &ouml;nermelerinden esinlenerek ve Darwinizm&rsquo;e yaslanarak yeniden bir toplum inşa etmeye &ccedil;alıştılar. G&uuml;&ccedil;l&uuml;lerin ayakta kaldığı, &lsquo;eskimiş ve ayak bağı olan ailenin&rsquo; etkisiz hale getirilmesi &ccedil;abası vardı. Mutluluk maddeye atfediliyordu. Harcadık&ccedil;a mutlu olacak kişiler &ccedil;arkı d&ouml;nd&uuml;rerek &ccedil;arkın par&ccedil;ası olacaklardı. Aileden arındırılmış, bireylere d&uuml;zenin ortağı değil k&ouml;lesi olma rol&uuml; bahşediliyordu.</p> <p>G&uuml;n&uuml;m&uuml;ze gelindiğinde d&uuml;nyada okullaşma oranları y&uuml;kselmiş durumda. D&uuml;nya n&uuml;fusunun kahir ekseriyeti az y&acirc;da &ccedil;ok eğitim tezg&acirc;hından ge&ccedil;mektedir. Eğitimin y&ouml;nlendiricisi vakıflar da devletlere bir yandan kolaylık sağlarken bunu imtiyaza d&ouml;nd&uuml;rerek kendi hedeflerine doğru emin adımlarla ilerlemekteler.</p> <p>Maddenin hazzına ulaşan ve onda huzur arayan insanlık maddeyi tahrif etmeye başladı. Karaların ve denizlerin kirlenmesi, gaz salınımının değişmesi k&uuml;resel ısınmaya neden oldu. Isınan k&uuml;re dengesinin bozulmasına ve insanlık i&ccedil;in olumsuz tablo oluşmasına kapı araladı.</p> <p>Sanayi D&ouml;nemini tamamlayan Batı (daha &ccedil;ok onların y&ouml;nlendiricileri) Bilgi &Ccedil;ağının &ouml;nc&uuml;l&uuml;ğ&uuml;n&uuml; de yaptılar. İnsanların bilgiye kolay erişim imk&acirc;nı tanıyanlar, bilgileri dolaylı yoldan ellerinde bulundurma fırsatı elde ediyorlardı.</p> <p>Eğitimin ge&ccedil;mişine kısa bir yolculuk yapıp bu g&uuml;n&uuml;ne kısa bir bakış attıktan sonra eğitimin geleceğine dair bir tahminde bulunmaya &ccedil;alışalım.</p> <p>Yazının başında, insanları ve toplumları ihtiya&ccedil;ları şekillendirir demiştik. Geleceğin eğitimini anlayabilmek hatta kurgulayabilmek i&ccedil;in geleceğin insan ve toplum ihtiya&ccedil;larını tahmin edebilmemiz gerekir. Bu konuda da bir hayli kaynak var. Thomas L. Frıedman &lsquo;&rsquo;Geciktiğin İ&ccedil;in &Ouml;z&uuml;r Dilerim&rsquo;&rsquo; adlı eserinden istifade edebiliriz.</p> <p>Frıedman, kitabında kısaca hayatın her alanını istesek de istemesek de yapay zek&acirc;nın kuşatacağını &ouml;ng&ouml;r&uuml;yor.&nbsp; &Ouml;ng&ouml;r&uuml;s&uuml;n&uuml; &ccedil;eşitli &ouml;rneklerle desteklemeye &ccedil;alışıyor. Yapay zek&acirc;nın d&acirc;hil edildiği tren işletmesinde verimliğin nasıl arttığını g&ouml;zler &ouml;n&uuml;ne seriyor. İnsan hataya a&ccedil;ık bir varlık.&nbsp; Milyonlarca kişinin kullanıcı olduğu alanlarda yapılan hataların milyonlarca kez tekrarlanılması anlamını taşımaktadır.&nbsp; Bu ise devasa emek ve zaman kayıplarına ve hesap etmekte g&uuml;&ccedil;l&uuml;k &ccedil;ekilen nakdi kayıplara sebebiyet verebilmektedir. Kıt kaynakların verimli kullanılmamasıyla hizmetlerin aksaması s&ouml;z konusu olmaktadır. Dolayısıyla yapay zek&acirc; keyfiyet değil mecburiyet i&ccedil;ermektedir der yazar.</p> <p>Frıedman, yapay zek&acirc;nın insan hayatını kolaylaştırmakla beraber insani değerleri yok edebileceğini de vurgulamaktadır.</p> <p>Geleceğin hayatını teknoloji kontrol&uuml;nde yapay zek&acirc; destekli bir hayat olacağını g&ouml;rmek i&ccedil;in &uuml;st&uuml;n vasıflara haiz olmak gerekmiyor. Bu perspektiften eğitimi anlamaya &ccedil;alışalım.&nbsp; &nbsp;</p> <p>İlk &ouml;nce &ouml;rg&uuml;n eğitim a&ccedil;ısından durumu ele alalım. Bu g&uuml;nk&uuml; okul yapılarıyla beraber işlevini kaybedeceği g&ouml;r&uuml;l&uuml;yor. Maksat olunan bilginin &ouml;ğrenilmesi i&ccedil;in; maliyet, zaman ve g&uuml;venli &ouml;ğrenme bakımından daha kolay yol ve y&ouml;ntemler tercih edilecek. Binaların ısıtılması, aydınlatılması, temizliği bakım ve onarım masrafları y&uuml;k olarak g&ouml;r&uuml;lecek. Bu y&uuml;k&uuml; gereksiz bir şekilde kimse taşımayacaktır.&nbsp; Bu g&uuml;nk&uuml; kullanımından daha &ccedil;ok uygulamalı eğitimlere devam edilecek. Teorik bilgiler programlar yoluyla bireysel veya &ccedil;evrim i&ccedil;i &ouml;ğrenilecek. Okulların fiziki yapıları tamamen ortadan kalkmayacak. Ancak bina sayıları azalarak yeni fonksiyonu icra edecek şekilde tasarlanacak.</p> <p>Diplomalar &ouml;nemini kaybedecek. Diploma yerine kabiliyet ve yetenek &ouml;n planda olacak.</p> <p>&Ouml;ğretmen ihtiyacı kaybolmayacak bununla birlikte bu g&uuml;nk&uuml; sayısından &ccedil;ok daha az &ouml;ğretmen olacak. Bir bilgi varsa bunu &ouml;ğreten mutlaka bulunacaktır. Fakat yapay zek&acirc; destekli programların &ouml;ğretmenlerin alanını daraltacağı aşik&acirc;rdır. &Ouml;ğretmene ekstra y&uuml;klenen misyon yaşam ko&ccedil;luğu olacağı g&ouml;r&uuml;lmektedir.&nbsp; &Ouml;ğretmenlerin psikoloji ve bilgisayar programlarından uzmanlık derecesinde donanım sahibi olması gerekecektir.</p> <p>Gelecekte bu g&uuml;n tanık olduğumuz belki de uygulayıcısı olduğumuz bir&ccedil;ok meslek ve iş kolları ortadan kalkacaktır. Dolayısıyla bu mesleklere hazırlama eğitimleri de ortadan kalkacaktır.</p> <p>İnsan eğitimine genel bir bakış a&ccedil;ısı geliştirmeye &ccedil;alışalım. Sanayi d&ouml;nemi ve bilgi &ccedil;ağını elinde bulunduran vakıflar (aileler) yapay zek&acirc;nın bitimsiz g&ouml;r&uuml;nen faydalarını es ge&ccedil;meleri d&uuml;ş&uuml;n&uuml;lemez. Birka&ccedil; asır &ouml;nce aileleri ayak bağı g&ouml;ren bu yapı şimdi devletleri ayak bağı olarak g&ouml;r&uuml;yor. Devletlerde saf &ccedil;ıkarcılık yerine sosyal devlet yani ihtiya&ccedil; sahibine hak sahibi olduğuna bakılmaksızın yardım ilkesi vardır. Devletlerin aksine, &uuml;st&uuml;n g&uuml;ce ve imtiyaza sahip oldukları varsayılan ismi ge&ccedil;en aileler farklı g&ouml;r&uuml;şler geliştiriyorlar. G&uuml;&ccedil;l&uuml;lerin ayakta kalmalarını &ouml;ng&ouml;ren yapılar diğer insanların yer k&uuml;re kaynaklarını gereksiz yere zayi ettiklerini a&ccedil;ıklıyorlar.</p> <p>Bilgisayar ve arama motorlarının sorunlara pratik &ccedil;&ouml;z&uuml;mler &uuml;retmesi y&ouml;n&uuml;nden ışıltısı herkesi cezp ediyor. Devletlerin kontrol mekanizmaları b&uuml;t&uuml;n iş ve işlemlerde s&uuml;zgece ihtiya&ccedil; duyuyor. Hız &ccedil;ağında en ufak gecikme itiraza sebep oluyor. Bu da devlet dışı yapıların, vakıf ve grupların elini g&uuml;&ccedil;l&uuml; kılıyor. Dijital d&uuml;nya vatandaşlığı gibi kavramlar ortaya &ccedil;ıkıyor. Bu konularda kurallar belirleniyor.</p> <p>Yapay zek&acirc; destekli teknolojik hayatın hi&ccedil; kuşkusuz b&uuml;y&uuml;k kazanımlar vaat ettiği a&ccedil;ıktır. Lakin hep maddi kazanımlar vaat ediyor. Manevi kazanımlar vaat etmiyor. Maddi olanın psikolojiye de iyi geleceğini varsayıyor. Bu haliyle insanoğlunun başına konmuş bir talih kuşundan daha &ccedil;ok, başının belası gibi duruyor. Oysa insan etten, kemikten, kandan daha &ccedil;ok ruhuyla insandır.</p> <p>Geleceğin inşasında kurguyu oluşturan yapılara tek ve en g&uuml;&ccedil;l&uuml; s&ouml;z&uuml; s&ouml;yleyecek yeg&acirc;ne şey İslam&rsquo;dır. S&ouml;yleyebileceği en m&uuml;him s&ouml;zlerden biri hi&ccedil; kuşkusuz &lsquo;&rsquo;Merhamet&rsquo;&rsquo;tir. Ederi olan karşısında değerleri tepetaklak eden ve edebilecek bu yapıya dur demek &lsquo;&rsquo;Merhamet&rsquo;&rsquo;le olabilir ancak.</p> <p>Sadece g&uuml;&ccedil;l&uuml;lerin değil zayıfların da yaşamasına imk&acirc;n tanıyan yapay zek&acirc; programları tasarlanmalıdır.&nbsp; &lsquo;&rsquo;Susayan su arar. Su susayanı daha &ccedil;ok arar.&rsquo;&rsquo; (Mevlana) Programların işletim sistemine, bilgisayar diliyle yazılmalı. Yapay zek&acirc;ya hatasız kul olmaz ilkesi &ouml;n kabul olarak işlenmeli; insanla yarıştırılması yerine, ona bu konuda destek&ccedil;i olması y&uuml;klenmelidir.&nbsp; Aksi halde kirletilen her şey, kirleri kabul etmiyor tekrar kusacak gibi duruyor, m&uuml;silaj &ouml;rneğinde olduğu gibi.</p> <p>Necip Fazıl Kısak&uuml;rek&rsquo;in &lsquo;&rsquo;Yer ve g&ouml;k su vermem dediği zaman / Her tarlayı sular arkımız bizim&rsquo;&rsquo; mısralarında s&ouml;ylediği gibi merhamet pınarlarından akan sularla sulamalı her tarlayı arkımız bizim. M&uuml;sl&uuml;manların son s&ouml;z&uuml; s&ouml;yleme hakkı var. Bunu insanlığın kurtuluşu adına iyi değerlendirmeleri gerekmektedir.</p>